De kunst van kijken

Over begaafdheid (aflevering 8)
Door: Janneke Breedijk

Bij het verschijnen van deze nieuwsbrief ligt de meivakantie al weer even achter ons en schiet het al aardig op richting de zomervakantie. Het zijn drukke weken op de scholen, waarin allerlei zaken moeten worden afgerond. En er zijn nieuwe plannen voor de ontwikkeling van inclusief onderwijs met betrekking tot begaafdheid in 2024-2025, zo lezen we in de plannen en aanvragen van besturen en scholen. Dat stemt blij, enthousiast en maakt nieuwsgierig.

De afgelopen weken heeft dat geleid tot het filteren en soms samenvoegen van die plannen en tot veel leeswerk, ook van literatuur en dan in brede zin. Zo kreeg ik enkele weken geleden van mijn lief een boek met de titel Beter leren kijken. Enigszins argwanend was ik wel: ik had net een kleine ingreep aan mijn linkeroog gehad en daarnaast mis ik wel eens wat focus – ik raak snel afgeleid. Was dit een cadeau met een boodschap? Als ik dan in dat – overigens toegankelijk en vlot geschreven – boek aan het lezen ben, herken ik daarin de begaafde leerling en ook de leerkracht (en mijzelf) in het onderwijs.

Bezig met het schrijven van dit artikel googelde ik even op ‘gebrek aan focus’ en met deze keywords kom ik op de website van Jan Stevens, waar ik zomaar een halfuurtje op kan verdwalen. Niet alleen omdat hij opsomt waardoor ik afgeleid kan raken: lawaai, muziek, onrustige werkplek (ik zit op de bank), het werk boeit niet (dit wel), te weinig pauze, te weinig beweging, perfectionistisch, niet kunnen kiezen, van alles beginnen en niets afmaken, uitstelgedrag… En oh, ik kan ook een test doen, zelfs een test om te meten of er sprake is van hoogbegaafdheid! Voor € 12,75 komen de zijnsaspecten in beeld, IQ wordt niet gemeten maar speelt een grote rol, volgens Jan. Een E-book, kaartenset (word ik hebberig van) en gratis webinars, ook voor ouders van hoogbegaafde kinderen… help! Ik moet naar mijn artikel!

Aandacht en concentratie
Terug naar het boek en mijn/onze manier van kijken: blijkbaar is onze waarneming beperkt, we dénken te kijken, te zien met onze ogen, maar we ‘kijken’ met onze hersenen. Die vullen de beeldvorming onmiddellijk in op basis van eerdere, opgeslagen ervaringen (“Als we denken te weten wat we zien, stoppen we met kijken”). Je aandacht richten – in het geval van de leraar: observeren – blijkt lastiger dan gedacht. Met welke instelling kijk je? Neem je de tijd om te kijken? Als je langer kunt kijken, zie je vaak meer. Goed kijken vereist aandacht en concentratie, en dat vind ik moeilijk! Hiermee kom ik ook weer op het zien van de begaafde leerling, wat is onze beeldvorming over (en kennis van) begaafdheid? Belangrijk genoeg om daar (in een team en met ouders) over te praten met elkaar. Het helpt je ook écht om beter te kijken naar de leerling.

Elkaar bevragen
En die (begaafde) leerling, hoe herken ik die in het boek van Stefan van der Stigchel? Om je te kunnen concentreren is een taak nodig, waarbij aandacht vereist is, de zogenaamde concentratienetwerkstand van het brein. Een taak uitvoeren op de automatische piloot leidt tot dagdromen: je geeft aandacht voor wat er in je hoofd gebeurt, dit noemt Van der Stigchel het standaardnetwerk. Het zal duidelijk zijn, dat de taak passend moet zijn om concentratie te vergen! Maar ik doel ook nog op iets anders: in het boek wordt ook gesproken over het samen kijken (door schoolklassen) naar bijvoorbeeld nieuwsfoto’s zonder onderschrift. Door elkaar daarbij te bevragen, leren (begaafde) kinderen dat je het samen eens kunt worden over wat er nu precies op de foto is te zien. Ze worden zich bewust van het redeneren vanuit het eigen perspectief en dat een situatie anders kan zijn dan hoe ze er in eerste instantie over dachten. Lees hierover meer in hun boek of bekijk de presentatie ‘Impact van embodio’s op jongeren met een sterk ontwikkelpotentieel’ van prof. dr. Tessa Kieboom en prof. dr. ir. Kathleen Venderickx.

Haal je hart op, kom samen met onderwijscollega’s sparren over onderwijs op 4 juni aanstaande: de bijeenkomst van het Leernetwerk begaafdheid en talentontwikkeling, voor de eerste keer samen met het VO!

Een keer in de maand behandelt ECHA-specialist Janneke Breedijk van de projectgroep begaafdheid een aspect van dit veelzijdige onderwerp. Veel thema’s komen ook aan de orde tijdens de masterclasses  en de bijeenkomsten van de leernetwerken. Voor vragen hierover, stuur een e-mail naar j.breedijk@sppoh.nl of kijk bij de bijeenkomsten.