Verrijken, verdiepen, verbreden

Over Begaafdheid (aflevering 5)
Door: Janneke Breedijk

Op 8 februari was de masterclass ‘Betekenisvol verrijken’ met 27 deelnemers goed bezocht. Van die 27 mensen waren er dertien leerkracht, al dan niet met een specialisatie en/of coördinerende taak. Dat is mooi, want als we naar meer inclusief onderwijs willen, zal het toch echt in de klas moeten gebeuren.

De afgelopen week had ik – via een andere werkkring – een gesprek met ouders van een kind van 7 jaar oud. De leerling was versneld doorgestroomd van groep 4 naar 5/6 en kan het aanbod (met name op het gebied van rekenen) van groep 7 met gemak aan. Naast cognitief bezig zijn sport de leerling graag, maakt muziek, houdt van dansen en museumbezoek. Het kind was recent onderzocht om boven water te krijgen wat de (onderwijs)behoeften zijn, daarnaast wilden ouders en school graag handvatten voor begeleiding thuis en op school. Zo’n onderzoek vertelt natuurlijk iets over het IQ (WISC-V-NL en KIQT), maar veel interessanter is de informatie over de behoeften thuis en op school waarin ouders en leerkracht gezamenlijk optrekken.

Versnellen niet genoeg
Ik beperk me voor nu tot de behoeften op school, waar in elk geval veel aandacht was en is voor het cognitieve deel. Dat is begrijpelijk, maar ook (bijna) een valkuil. Door het werken met leerstof uit hogere groepen staat de leerkracht in groep 8 (en hier waarschijnlijk al eerder) met de handen in het haar. Dan moet je van goeden huize komen om de leerling cognitief nog te kunnen ‘bedienen’. We weten inmiddels uit onderzoek dat versnellen een krachtig middel is, maar ook weer niet passend voor elke leerling, én dat versnellen op zich niet genoeg is. Lees meer op de site van SLO en in dit themanummer van het Landelijk Kenniscentrum Hoogbegaafdheid (NTCN).

Over rijk onderwijs (verrijken), de goede vragen stellen (verdiepen) en aansluiten bij de brede interesse (verbreden) ging de laatste masterclass. Geweldig wat in de reflecties na de bijeenkomst altijd terugkomt: het gesprek voeren met elkaar (over wat rijk onderwijs is), horen en leren van elkaar, samen nadenken over een volgende stap, het uitwisselen van ervaringen, sparren over wat het de leerling, de leerkracht, de school kan brengen… Het is de winst van elkaar ontmoeten bij een bijeenkomst als deze.

Het aanbod verrijken (rijk onderwijs voor alle leerlingen verzorgen) kan door eerst samen met de leerling te bespreken aan welke doelen en vaardigheden gewerkt gaat worden. Dat vraagt best wat zelfkennis van het (jonge) kind, observaties van de leerkracht en ouders, die kunnen helpen bespreken wat de te ontwikkelen vaardigheden en doelen zijn.

Inzetten op vaardigheden
Terug naar de leerling uit het begin van deze column: dat het met de cognitieve zaken wel goed zit, zal duidelijk zijn (nog steeds hoge I scores zonder weinig inspanning). We kiezen dan liever voor doelen rond vaardigheden voor ontwikkeling en dat kun je doen op verschillende gebieden en op verschillende manieren. Tijdens de masterclass hebben we gekeken hoe – door het stellen van andersoortige vragen en het geven van opdrachten daarbij – kan worden ingezet op vaardigheden, waarvan je de rest van je leven profijt kunt hebben. Denk aan doorzetten (bij een lastige taak), fouten analyseren, vergelijken (van verschillende bronnen waaronder misschien ChatGPT), kritisch denken, omgaan met informatie, vragen stellen en luisteren, argumenten bedenken, een standpunt innemen, mening vormen enzovoorts. Daar zijn soms andere middelen, contexten en situaties voor nodig dan we op de basisschool kunnen bieden, of andere personen.

Bij ander, eigen werk bestaat nogal eens de neiging aan de oppervlakte te blijven, en we willen de leerling leren om verdiepende vragen stellen. Over (de kwaliteit van ) het stellen van vragen is ten tijde van School aan Zet een kwaliteitskaart gemaakt. Voor aanvullende vragen om elk thema te verrijken werkten we tijdens de masterclass met de taxonomie van Bloom en de integratiematrix van Bloom & Gardner. Het is ook mogelijk bestaand materiaal in te zetten om aan eerder genoemde vaardigheden te werken en bijvoorbeeld certificaten te halen via de online leeromgeving van bijvoorbeeld de TU Delft (zogenaamde MOOC’s).

Een keer in de maand behandelt ECHA-specialist Janneke Breedijk van de projectgroep Begaafdheid een aspect van dit veelzijdige onderwerp. Veel thema’s komen ook aan de orde tijdens de masterclasses en de bijeenkomsten van de leernetwerken. Voor vragen hierover, stuur een e-mail naar j.breedijk@sppoh.nl.